Η Οινόη ήταν το σημαντικότερο αστικό και οικονομικό κέντρο της Ικαρίας, όπως φαίνεται από τις φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες. Εξέδωσε δυο σειρές νομισμάτων, οι οποίες εντάσσονται χρονικά στην διάρκεια του 4ου αι. π.Χ. και των ελληνιστικών χρόνων αντίστοιχα. Η πρώτη σειρά αποτελείται από αργυρά και χαλκά νομίσματα. Στις αργυρές εκδόσεις απεικονίζεται ως εμπροσθότυπος κεφαλή Αρτέμιδος σε στάση τρία τέταρτα προς τα δεξιά, και με φαρέτρα πίσω από τον αυχένα, ενώ ως οπισθότυπος χαράσσεται εφορμών ταύρος προς τα δεξιά, να πατεί σε γραμμή εδάφους. Στο έξεργο αναγράφεται η επιγραφή του εθνικού ΟΙΝΑΙ[ΩΝ]. Στα χαλκά της ίδιας χρονικής περιόδου φιλοξενείται στην εμπρόσθια όψη η κεφαλή της Αρτέμιδος σε κατατομή και ως οπισθότυπος άλλοτε εφορμών ταύρος και άλλοτε κριός. Για τις δυο μικρότερες υποδιαιρέσεις υιοθετούνται ο εφορμών ταύρος ή το ημίτομό του για να κοσμήσει τις εμπρόσθιες όψεις, ενώ ο κριός και το ημίτομο για τις οπίσθιες αντίστοιχα. Η επιγραφή του εθνικού ποικίλλει και άλλοτε αποδίδεται ως ΟΙΝΑΙ και άλλοτε ΟΙ.
Κατά την ελληνιστική περίοδο η Οινόη εκδίδει τη δεύτερη σειρά νομισμάτων, η οποία αποτελείται μόνο από χαλκά νομίσματα. Τις εμπρόσθιες όψεις των νομισμάτων κοσμεί η κεφαλή του κισσοστεφούς Διονύσου, ενώ τις οπίσθιες βότρυς. Η επιγραφή του εθνικού αποδίδεται με τους ακόλουθους τύπους: ΟΙΝΑΩΝ, και ΟΙΝΑΙΩΝ.
Η επιλογή των σφραγίδων του νομισματοκοπείου της Οινόης προέρχεται κυρίως από την τοπική παράδοση και τις επιχώριες λατρείες. Η θεά που κοσμεί την εμπρόσθια όψη των αργυρών και χαλκών νομισμάτων της Οινόης είναι η Ταυροπόλος Άρτεμις, λατρεία της οποίας παραδίδεται επιγραφικά και φιλολογικά στο νησί. Η αρχαιολογική σκαπάνη του Λίνου Πολίτη το 1938/9 έφερε στο φως το ναό της θεάς στον όρμο του Να, στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού, και ταυτίζεται με βεβαιότητα χάρη σε ένα ενεπίγραφο όστρακο. Στις οπίσθιες όψεις των αργυρών, αλλά και στις εμπρόθιες των χαλκών απεικονίζεται το ιερό ζώο της θεάς, ο ταύρος. Ο κισσοστεφής θεός της εμπρόσθιας όψης στα χαλκά των ελληνιστικών χρόνων ταυτίζεται με τον Διόνυσο. Λατρεία του θεού έχει εντοπιστεί στην Ικαρία, ενώ η σχέση του με την αμπελοκαλλιέργεια πιστοποιείται εδώ από την παραγωγή του περίφημου Πράμνιου οίνου. Ο κριός, ο οποίος απεικονίζεται στα χαλκά νομίσματα της Οινόης, δεν είναι βέβαιο αν υποδεικνύει κάποιο σύμβολο της πόλεως, αν αποτελεί μαρτυρία της κτηνοτροφίας στο νησί ή τέλος, αν εκφράζει κάποια επιχώρια λατρεία, γεγονός που είναι και το πιθανότερο.
Συμπληρωματικά, ένα νέο νομισματοκοπείο προστίθεται στον κατάλογο της Ικαρίας, χάρη σε ένα χαλκό νόμισμα, μοναδικό μέχρι σήμερα, το οποίο φέρει ως εμπροσθότυπο μετωπική απεικόνιση πριαπικού ξοάνου με στεφάνι πάνω σε βάση. Ως οπισθότυπος απεικονίζεται εφορμών ταύρος προς τα αριστερά. Εξαιρετική πρωτοτυπία αποτελεί η χάραξη του εθνικού ΑΣΚΛΗΠΙΕΩΝ στην εμπρόσθια όψη και συγκεκριμένα αριστερά στο πεδίο του νομίσματος. Όπως μαρτυρείται από την επιγραφή η νέα εκδότρια αρχή είναι οι Ασκληπιείς. Πρόκειται για την μετονομασία μιας παλαιότερης πόλης, την οποία εντόπισε πρώτος ο Louis Robert, όπως εξηγεί στο άρθρο του «Les Asklepieis de l’archipel», REG 46 (1933), 423-442. Ως αφορμή στάθηκε μια επιγραφή, η οποία αποτελεί συνέχεια ενός ψηφίσματος, με το οποίο οι Πάριοι αποδέχονται την επαγγελία της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής στην Μαγνησία του Μαιάνδρου. Οι Μάγνητες χάραξαν τα ονόματα των πόλεων, με τις οποίες συμφώνησαν να αποκτήσει η εορτή αυτή πανελλήνιο χαρακτήρα. Η παρουσία των Ασκληπιέων δίπλα από την πόλη της Οινόης της Ικαρίας, οδήγησε τον συγγραφέα σε μια σειρά σκέψεων, σύμφωνα με την οποία οι Ασκληπιείς ταυτίζονται με την παλαιότερη πόλη των Θερμαίων.
Ίδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα άλλο χαλκό νόμισμα, το οποίο φέρει στην εμπρόσθια όψη γενειοφόρο ανδρική κεφαλή προς τα δεξιά και όρθια ανδρική μορφή προς τα αριστερά να κρατά κάνθαρο. Το νόμισμα είναι αδημοσίευτο, ανήκει στη Συλλογή του κ. Αδώνιδος Κύρου και εντοπίστηκε στο εμπόριο χωρίς άλλες πληρφορίες για την προέλευσή του. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι η επιγραφή που χαράσσεται στην οπίσθια όψη και ταυτίζεται με το εθνικό του νησιού: ΙΚΑΡΙΕΩΝ. Η επιγραφή αυτή δημιουργεί νέες σκέψεις και προβληματισμούς γύρω από την ιστορία του νησιού, καθώς πρόκειται για μια κοπή, στην οποία αναγράφεται για πρώτη φορά το όνομα του νησιού. Η αρχική σκέψη να αποδοθεί στο ομώνυμο νησάκι Ίκαρος (σημ. Failaka) στον Αραβικό κόλπο απομακρύνεται, καθώς δεν εντοπίστηκε αντίστοιχο εύρημα στις ανασκαφές, που διενεργούνται εκεί και δεν φαίνεται πιθανό να έκοψε δικό του νόμισμα. Ως εκ τούτου τα νέα δεδομένα που προκύπτουν θέτουν τις βάσεις για μια νέα προσέγγιση της ιστορίας του νησιού.
Όπως αποδεικνύεται η νομισματική δραστηριότητα των πόλεων της Ικαρίας αποκτά εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς έχει να επιδείξει νέα στοιχεία τόσο για το ίδιο το νησί, όσο και για το χώρο του βορείου Αιγαίου μέσα από την ακριβή χρονολόγηση των νομισμάτων κάθε εκδότριας αρχής. Η μελέτη του συνόλου (corpus) των νομισμάτων τους, η οποία πραγματοποιείται από την υπογράφουσα, είναι βέβαιο ότι θα φέρει στο φως πολύτιμες πληροφορίες, αποδεικνύοντας ότι οι πόλεις της Ικαρίας δημιούργησαν συνθήκες εγχρήματης οικονομίας, με αποτέλεσμα να προβούν στην κοπή νομίσματος ως μέσου κάλυψης και διευκόλυνσης των συναλλαγών τους.
Ευαγγελία Γεωργίου
Εκτενέστερη μορφή του παρόντος κειμένου δημοσιεύτηκε στην Εταιρεία Ικαριακών Μελετών, αρ. 5 (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2008).
